Ghibli ile Viral Olan ChatGPT, Türk Karikatürlerine Ne Kadar Hâkim? Yapay Zekaya 100 Yıllık Türk Mizahını Çizdirttik!

Geçtiğimiz hafta, OpenAI’ın GPT-4o güncellemesiyle birlikte yapay zekanın görsel üretim maharetleri büyük bir sıçrama yaşadı. Kullanıcılar akın akın şahsî fotoğraflarını, ünlü meme’leri, hatta kedilerini bile Studio Ghibli tarzında tekrar yarattılar. Ortaya çıkan sonuçlar o kadar etkileyiciydi ki, toplumsal medya bu “Ghiblification” akımına teslim oldu. Ancak bununla birlikte, etik sorular da arka arda geldi. “Bu üslup kime ilişkin?”, “Yapay zeka, Hayao Miyazaki üzere sanatkarların yıllarca emekle inşa ettiği estetikleri yalnızca bir prompt’la yine üretebilir mi?”, “Peki, bu ‘stil’ bir telif hakkı mıdır yoksa kültürel birikimin bir kesimi mı?”

Hatta Japonya’daki Studio Ghibli bu mevzu hakkında yorum yapmazken, Miyazaki’nin yıllar evvel söylediği bir kelam tekrar deverana girdi: “Bu teknolojiyle üretilmiş şeyler, ömrün kendisine bir hakarettir.” İşte tam da bu tartışmalar sürerken, biz WebTekno olarak rotamızı çevirdik: Bu sefer, bu muazzam üretim gücünü Japonya yerine Türkiye’ye, anime yerine karikatüre, kozmik tarza değil yerli mizah kültürüne yönelttik.

Türk karikatürünün 100 yılını, yapay zekaya sorduk!

Biz de dedik ki: “Haydi bakalım ChatGPT, Türk mizah mecmualarının 100 yıllık tarihini ne kadar özümseyebiliyorsun?” Bir bireye ilişkin tek bir görseli ChatGPT’ye verdik. Kelam konusu görseli üstte sizinle paylaştık.

Ve akabinde sırayla 1920’lerden başlayarak her on yıl için şu komutu verdik: “Bu kişiyi 1920’lerin (veya 30’ların, 40’ların…) Türk mizah mecmuaları karikatür gerçekleri doğrultusunda çiz.”

Her görsel üretiminden sonra da ChatGPT’ye bir de şu soruyu yönelttik: “Bu görseli üretirken nasıl bir muhakeme kullandın?” Yapay zekanın yanıtı, yalnızca bir sanat açıklaması değil; bir devrin sosyopolitik, kültürel ve teknik birikimini tahlil eden bir küçük tarih dersine dönüştü.

Başlamadan belirtelim:

Bu içerik bizim için yalnızca “yapay zeka karikatür çizdi” demek değil. Bizce bu deney, 4 ana noktadan hepimizle bağ kuruyor:

Kültürel temsil & otantiklik sınavı:

ChatGPT hakikaten Gırgır’ı, Leman’ı, Markopaşa’yı anlayabilir mi? Uykusuz’daki ironiyi kavrayıp 80’lerdeki çizgisel bastırılmışlığı yansıtabilir mi? Bu proje, yapay zekanın yalnızca bilgi değil, yerli kültürel hafızayla nasıl empati kurabildiğini test eden bir deneydi. Yani sıkıntı yalnızca “çizebilmesi” değil; çizer üzere hissedebilmesi.

Dijital nostalji & ferdî bağ:

Her on yıl, bir jenerasyonun kolektif mizah anlayışına dokunuyor. Bu yüzden bu proje yalnızca çizgi tarihini değil, şahsî anıları da tetikleyen bir nostalji makinesi üzere çalıştı. 90’lar Leman’ında büyüyen biri, yapay zekanın o periyoda ilişkin üslubu yakaladığını hissederse, bu sırf teknik bir muvaffakiyet değil, duygusal bir eşleşme manasına gelir.

Yapay zeka estetiği & etik:

Dünya Ghibli-style AI görsellerin telif, ilham ve taklit sonlarını tartışırken, biz yerli bağlamda etik bir sorgulamaya yöneldik: Bu teknoloji, diğerinin mirasını yine üretirken sonu nerede çizer? Ghibli’de yaşanan etik karmaşanın, bizim yerli ikonlarımızla yaşanma potansiyeli yok mu?

Yerelleştirilmiş üretim & kültür transferi:

Bu deney sırf geçmişi hatırlatmadı, birebir vakitte kültürel mirasın dijital çağda nasıl devralınabileceğine dair bir ön izleme sundu. Yani sorumuz şu: Yeni kuşak yapay zeka araçları, geçmiş nesillerin mizahını geleceğe taşıyabilir mi? Ve bu sorunun yanıtı, yalnızca teknolojiyle değil, kültürel sorumlulukla da verilmeli.

Ve artık: 1920’lerden günümüze yapay zeka takviyeli Türk karikatürünün vakit yolculuğu

1920’ler – Cumhuriyet doğarken karikatür de istikamet değiştiriyor

Ne görüyoruz?

Sepya tonlarında, elde yapılmış üzere görünen çizgiler. Gür ve üste kıvrılan “zülüflü” bıyık yapısı, Osmanlı’nın son periyotlarının kentli erkeğini çağrıştırıyor. Karakter önemli lakin alaycı. Art fon yok. Mizahın kendisi değil, bir şeyleri ima eden yüz sözü konuşuyor.

ChatGPT ne diyor?

“1920’lerin karikatürleri bildiri taşırdı, komiklikten çok öğreticilik amaçlardı. Bu görseldeki figür bir birey değil, toplumsal geçişin beden bulmuş hâli.”

Zihin ardı:

“Karagöz” ve “Akbaba” üzere devrin mizah yayınlarında kullanılan abartılı yüz sınırları, kalın çizgiler ve alaycı tabir biçimleri, fon kullanılmayan sade lakin sembolik çizgiler, karakterin yalnızca yüzünü değil ideolojik bildirisini da taşımakta.

1930’lar – Mizah, yeni cumhuriyetin hizmetinde

Ne görüyoruz?

Yüz mimikleri biraz daha yumuşak, lakin hâlâ abartıdan uzak. Çizgiler net, sade. Giyside Batılılaşma var: ceket düzgün, yüz çağdaş. Art plandaki tabiat sembolik olmaktan öteye geçmiyor.

ChatGPT ne diyor?

“1930’lar mizahı halkı eğitmek için kullanıldı. Karikatürler bireyden çok ‘örnek vatandaş’ yaratma emeli güdüyordu. Bu yüzden karakterim önemli lakin meraklı.”

Zihin ardı:

Bu devirde ChatGPT, Ali Ulvi Ersoy ve Sedat Simavi üzere isimlerin ideolojik halla sadeleşmiş karikatür çizgisinden ilham aldı. Görsel bildirinin önüne geçmeyen çizim lisanı, o periyodun temel koduydu.

1940’lar – Karikatür, savaş gölgesinde ironiyle konuşuyor

Ne görüyoruz?

Gravür üzere taramalı çizgiler, ağır gölgeleme. Karakter yorgun ancak gözleri açık. Mizahın kendisi göz kırpmıyor lakin içerdiği ironi göz kırpıyor.

ChatGPT ne diyor?

“Bu periyodun karikatürleri net çizgiyle değil, sezdirmeyle konuşur. Mizahçılar risk almaz lakin zeka parlatırdı. Yüz sözündeki yorgunluk, devrin ruhu.”

Zihin gerisi:

Aziz Nesin’in yazılı mizahıyla birleşen Turhan Selçuk’un daha sonra şekillenecek “ifade ile sembol anlatımı” bu devirde filizlenmişti. ChatGPT, bu hissi yakalamak için “çizgisel değil, mana odaklı” üretim yaptı.

1950’ler – Mizah, bürokratlaşmış vatandaşı gösteriyor

Ne görüyoruz?

Daha simetrik bir yüz, sade fon. Giyside bir devlet ciddiyeti var. Figür hem sıradan hem de dikkatli. Güya “resmî mizah” yapılmış üzere.

ChatGPT ne diyor?

“1950’ler karikatürlerinde birey, sistemin içindedir. Mizah, devleti değil vatandaşın ‘yanlışlarını’ düzeltmek ister. Bu yüzden karakterim biraz dikkatli, biraz utangaç.”

Zihin ardı:

Bu periyodun en sembol figürü yeniden Ramiz Gökçe olurken, mizah daha çok halkı eğitme ve yönlendirme misyonunu üstlenmişti. ChatGPT’nin karakterindeki yüz çizgileri bu ideolojik kontrollülüğe işaret ediyor. Tıpkı vakitte Akbaba üzere mecmualardaki “tipik yurttaş” çizgisi de tesirli olmuş.

1960’lar – Sessiz mizahın gücü: Tarama ucuyla direniş

Ne görüyoruz?

Simsiyah konturlar, sade figürler, konuşma balonundan çok bakışlarla anlatım. Giyside mütevazı lakin “şehirli” bir hava var. Karakter niyetli lakin karikatürün mizahı gözlerinde.

ChatGPT ne diyor?

“1960’ların karikatüristleri çok şey söylemek istiyordu fakat kısıtlı teknikle ve sansürle. Bu yüzden karakter sade ancak bakışları güçlü. Mizah ses değil, çizgiyle geliyor.”

Zihin gerisi:

ChatGPT burada bilhassa Turhan Selçuk’un “Abdülcanbaz” çizgisine, sadeliğin içinde derin mana katabilen çizim gücüne yaslandı. Bu devirde söylenemeyenler, çizimin içine gizleniyordu. Göz teması, bu yılların “karikatür edebi” anlatısını sırtladı.

1970’ler – Gırgır’ın gövde gösterisi: Halkın sesi, tiplemenin gücü

Ne görüyoruz?

Karakter artık karikatürün içinde bir figür değil, neredeyse bir protesto afişinin yüzü. Giysi biçimi sade ancak manalı. Art plan artık yalnızca tabiat değil, bir durumun göstergesi.

ChatGPT ne diyor?

“Gırgır mizahı halkın kendini görmesiydi. Karakterimi memurlaştırdım, gözlerini kaygılı tuttum. 70’ler karikatüründe kimse kahkaha atmaz, ancak herkes bir şey anlatır.”

Zihin ardı:

ChatGPT bu periyotta Oğuz Aral’ın öncülüğünde doğan Gırgır ekolünden beslendi. Latif Demirci, Mustafa (Mim) Uykusuz, Tan Oral üzere çizerlerin kamusal eleştiriyi tipleştirme mahareti, karakterin kostümünden mimiklerine kadar biçim verdi. Gırgır’ın başarısı, mizahın “kendi halinde yurttaş”a dönüşmesiyle doğmuştu. GPT bunu hakikat okudu.

1980’ler – Sıkıyönetimde karikatür: İroninin gölgesinde çizilen adam

Ne görüyoruz?

Daha karanlık tonlar, daha çizgi filmimsi ayrıntılar. Karakter susuyor ancak gözleri bir şey söylüyor. Giyside toplumsal sınıf sinyalleri net. Mizah, direkt değil dolaylı ve çok katmanlı.

ChatGPT ne diyor?

“1980’lerde karikatür sistemle çatışamaz fakat sistemi resmederek eleştirir. Karakterim sessiz bir çığlık üzere. Çizgiler net, fakat his bastırılmış.”

Zihin gerisi:

Darbenin yarattığı otosansür ikliminde çizilen karikatürler, bilhassa Engin Ergönültaş ve Behiç Pek üzere çizerlerin yapıtlarında “gülümseyen çaresizlik”le yankı buldu. ChatGPT, karakteri “bağırmayan ancak sustuğu şey belli” halde konumlandırdı. Tabir edilmemiş hissin tabiri, bu devrin karikatür koduydu.

1990’lar – Asi mizahın doğuşu: L-Manyak’ta Punk ruhu

Ne görüyoruz?

Saçlar dağınık, sakal sık taralı, kalın göz kapakları vazife başında. Çizgi bozuk ancak şuurlu. Kompozisyon daha dağınık lakin karakterin mizahı çok daha net: “Dünya saçma lakin ben de az değilim!”

ChatGPT ne diyor?

“Bu periyotta karikatür serserileşti. Mizahçı artık protest değil, anarşist. Karakteri salaşlaştırdım, boş boş baktırdım lakin içinde bir dünya laf var.”

Zihin gerisi:

Bahadır Baruter, Bülent Üstün, Memo Tembelçizer, Galip Tekin üzere isimlerin “serseri evreni” ChatGPT için bu devrin referans atlasıydı. Mizah artık sistemle değil, kendi başıyla didişiyordu. ChatGPT, karakteri çizer üzere değil, karakterin iç sesi üzere kurdu.

2000’ler – Penguen çağı: Kaybeden kahramanlar devri

Ne görüyoruz?

Karakter artık serseri değil daha sempatik. Art plan çok daha sade. Karikatür artık karakterin zihnine dönüşüyor, bir nevi “susayım da gözlerim konuşsun” durumu. Bakış adeta patlamak üzere olan bir bomba hissiyatı veriyor.

ChatGPT ne diyor?

“2000’ler karikatürü, mizahı dış dünyadan iç dünyaya taşıdı. Artık latife sistemle değil, ‘kendimizle’. Karakterim bir loser lakin cool. Tebessüm ediyor lakin neden tebessüm ettiğini bilmiyor.”

Zihin gerisi:

Selçuk Fazilet, Erdil Yaşaroğlu, Yiğit Özgür üzere isimlerin karakter temelli, yalnız lakin farkında bireyleri, bu devrin çizgisel mirasını oluşturdu. ChatGPT’nin sözü sade lakin maksadı büyük: Melankoliyi güldürüye, dağınıklığı estetiğe çeviren bir görsel üretmek. Karakter artık sistem eleştirmez, yalnızca kendini tiye alır.

2010’lar – Uykusuz son periyot estetiği: Sessiz mizah, görsel kaos ve varoluşsal gülümsemeler

Ne görüyoruz?

Yüzde hafif bir tebessüm var lakin bu tebessüm mutluluğun değil, “olan bitenin farkındayım lakin yapacak bir şey yok” hissinin izdüşümü. Art plan sıradan bir mahalle üzere ancak ayrıntılara bakınca sıradanlık bozuluyor: Görselde “ilk bakışta” anlaşılmayan lakin keşfedildikçe zihin açan ayrıntılar var. Her şey bir tertip içinde lakin hiçbir şey yerli yerinde değil.

ChatGPT ne diyor?

“2010’larda mizah daha ferdî, daha depresif. Karakterim konuşmuyor ancak ‘bir şeyler yolunda değil’ diyor. Mizah yalnızca balonda değil, kağıdın her yerinde gizli.”

Zihin gerisi:

Bu kare adeta 2010’lar Türkiye’sinde şekillenmiş karikatür dünyasının bir mikrokozmosu. Uykusuz nesli, mizahı artık yalnızca espriyle değil, atmosferle de kuruyordu. Cem Dinlenmiş’in ayrıntıcı, gözlemci ve ince ince işlenmiş kozmosları ile Ersin Karabulut’un içe dönük, kırılgan ve ironik karakter kozmosu birleşerek bir tıp “sessiz çığlık” üretti.

2020’ler – Dijital mizah, analog his: Instagram estetiğiyle karikatür

Ne görüyoruz?

Artık her şey pürüzsüz: Konturlar pak, renkler pastel, poz selfie. Lakin yeniden de gözlerde bir “boşluk”. Mizah yalnızca ironi değil, estetik bir ruh hâli.

ChatGPT ne diyor?

“2020’ler karikatüründe birey kendini hem ciddiye alıyor hem de kendine gülüyor. Karakteri toplumsal medya başında tuttum. Her şey hoş lakin içi boş.”

Zihin gerisi:

Karakter artık bir mecmua figürü değil, Instagram carousel’inde gezinirken göreceğiniz bir “melankolik karikatür influencer” üzere. Yapay zeka bu periyodu 90’ların yahut 2000’lerin mirasını taşıyan estetik ögelerle sentezliyor. Yepyeni fotoğrafın bir selfie olduğunu da unutmuyor. Minimalist çizgiler, pastel art planlar ve gülümseyen depresyon bu estetiğin anahtarları. Burada çizgisel gelenek değil, dijital duygusallık konuşuyor.

Son kelam: Gırgır’ı ve Penguen’i anlayan yapay zeka, geleceği de anlar mı?

Bu çalışma hem dijital bir sanat deneyi hem de kültürel bir turnusol kâğıdıydı. ChatGPT, Türk mizah tarihinin ruhunu tam olarak yakalayabildi mi? Yoksa hâlâ bir şeyler eksik mi? Karar sizin. Lakin bir şey kesin: Bu projeyle yapay zekaya yalnızca bir yüz çizdirmedik, 100 yıllık bir kültürü anlattırdık.